Güney Kürdistan’ın yüz yıllık direniş tarihi ve otonom- federal sistem olarak son 30 yılda yaşadığı pratik Kürtlerin çok yönlü sonuç çıkarması gereken bir pratiktir. Güney Kürdistan’ın özgürleşme pratiği her ne kadar yakın tarihte olsa bile yeterince bilinmeyen pek çok ayrıntısı vardır. Bunlardan biri de 31 Ağustos 1996 yılında yaşanan askeri ve diplomatik hamledir. 31 Ağustos hamlesi Saddam rejimi sonrası soluk almak isteyen Kürt Ulusal Mücadelesinin İran’ın sinsi işgal planına karşı korunmasıdır. Bu hamle ile İran’ın başlattığı işgal planı başlamadan bozuldu.
YNK ve İran’ın Doğu Kürdistanlı partiler ve Hewler üzerine anlaşması
1991 yılı sonrası statü kazanan Güney Kürdistan sömürgeci sistem tarafından üzerindeki örtülü ve açık operasyonlarla boğulmaya çalışıldı. Her devletin hem birbiri ile ortak hem de kendi başına planları vardı. İran Kürtler konusunda Türkiye’den daha faklı bir siyaset izledi. Denir ki İran siyaseti “insanı pamuk iple boğmaya benzer”. Her şey yumuşaktır, hissetmezsiniz.
1994 ve 96 yılları arasında Güney’de Kürtler arasındaki iç çatışmada İran hep sorunu çözmeye çalışan, bir araya getirmeye çalışan imajı çizmeye çalışsa da fitne merkezi rolü oynadı. Fakat asıl korkusu Doğu Kürdistan’ın Güney Kürdistan’dan esinlenmesi ve Güney’de üslenen Doğu Kürdistan partilerinin sınır üstünde askeri hareketliliğe başlamasıydı.
1996 yılında İran herkesten önce Hewler’de bir temsilcilik açtı. YNK ile ortak yerel güçlerle görüşmeye ve coğrafya hakkında bilgiler toplamaya başladılar. İran sınır üstünde durarak bir şey yapamayacağını biliyordu. İçeriye girmek istiyordu, fakat buralarda BM koruması altındaydı. İki aşamalı bir plan yapıldı. Bu planın birinci aşaması; Güney’in içlerine sızarak İran bir operasyon yaparak Doğu Kürdistanlı partileri vurmaktı. İkinci aşama ise eğer yeterli uluslararası tepki yoksa Defacto bir durum yaratarak bazı Kürtlerin desteği ile de Kürtler arası iç savaşı engellemek için hareket etmiş gibi davranarak güçlerini Erbil ve çevresinde kalıcı hale getirmek.
YNK, KDP karşısında desteklenmek koşulu ile bunu kabul etti. YNK, İran’ın hedefine ulaşmasını sağlayacak, Doğu Kürdistan partileri teslim olmayı veya bir çeşit ateşkesi kabul edecek karşılığında ise İran, askeri gücü ile Soran- Diyana’dan Hewler’e kadar KDP’yi çıkaracaktı.
İran’ın Beytülmukaddes 4 operasyonu
İran Güney’e karşı bu komplo operasyonuna Beytülmukkades4 adını verdi. Operasyonun hedefi sınırdan 250 km uzaktaki Koye’idi. Oraya açıktan gidilmeyecek YNK kıyafeti ile hareket edilecekti.
İran güçleri 26 Temmuz günü Başbax sınır kapısından çok sayıda araç ve ağır silahlarla geçtiler. Pencivin üzerinden Heybet Sultan bölgesine ulaştılar. Onlarla bir gurup YNK peşmergesi eşlik ediyordu.
KDP-I’, “Kelha Demokrat- demokratların kalesi” diye bilinen bir kalede üslenmişti. Geçmişte Sovyetlerin Irak ordusu için inşa ettiği bu kale oldukça sağlamdı. Tüm Doğu Kürdistanlı peşmergeler burada kalıyordu. Çevresinde ise sivil halk vardı. İran ordusu buraya yaklaştıktan sonra ani bir hamle ile kale ve sivilleri vurmaya başladı.
Yoğun ateş vardı. Kimse atışların kimin tarafından yapıldığını bilmiyordu. Alandaki BM gücü top atışlarını kimin yaptığını öğrenmek istiyordu. Bir İranlı general o dönem için şunları söyleyecekti: “İran devrim karşıtlarına gereken dersi vermek için zaman ihtiyacımız vardı. BM yetkilileri YNK’ye bu toplar kimin diye sormuştu. YNK’ye dedik ki BM’ye deyin ‘Irak ordusu bombalıyor”. YNK’de BM’ye top atışının Irak ordusu tarafından yapıldığını söylüyordu. İran ordusu zaman kazanıyor, saldırılara devam ediyordu. KDP-I ve diğer Doğu Kürdistanlı partiler büyük kayıplar verdiler. Onlarca sivil hayatını kaybetti.
YNK, İran’la beraber saldırdı
Ani saldırı karşısındaki Doğu Kürdistan partileri sivilleri korumak ve kayıpları azaltmak için ateşkes istedi, İran’ın şartlarını kabul etti. İran Doğu Kürdistan’lı partilerden istediğini almıştı. YNK, İran’ın istediğini yapmıştı. Sıra şimdi İran’daydı.
İran, YNK’nin çıkarları doğrultusunda Çoman ve Sidekan bölgelerini yoğun top atışına tuttu. 2000’e yakın İran askeri Koye-Ranya hattından Dola Balisan’a gelmişti ve Hewler’e doğru ilerliyordu. İran aynı zamanda KDP’nin İran’daki bürolarını kapattı.
Türkiye cephesinde durum
KDP İran’a çağrı yaparak Hewler işgalinin engellenmesini istedi fakat ABD olaya sessiz kaldı. İlk yardım etmek isteyen güç Türkiye oldu. Fakat Türkiye tarihi olarak Misak-ı Milli’nin güncel olarak da Güney Kürdistan topraklarında Duhok-Hewler hattında 20 kontrol noktası kuracağı “Yeşil Hat Projesinin” uygulanmasını istiyordu. Yani Türkiye kalıcı bir güç oluşturmak istiyordu. Ayrıca Türkiye Çekiç Güç’ün bir parçasıydı, Batı İran ve Saddam rejimini çıkarmak için harekete geçse bile Türkiye için aynı şeyi yapmaya bilirdi. Bunun için KDP Türkiye’nin yardım önerisine sessiz kaldı.
Taktik bir adım olarak Saddam ve İran karşı karşıya getirildi
İran eğer Hewler’e girerse Kürtlerin yeniden kendi başına egemen olması imkansız olacaktı. KDP güçleri İran güçlerinin karşısına çıkmış, Balisan Vadisinde durdurmuştu. Fakat bu yetmiyordu. Dış bir yardıma ihtiyaç vardı ve bu öyle bir güç olmalıydı ki geçici kalacak olmalıydı. ABD’nin olaylara sessiz kalmasından sonra KDP yönetimi Saddam’la görüşme yapmayı uygun gördü. Çünkü Saddam güçleri gelse bile BM kararından dolayı çekilmek zorunda kalacaklardı.
İran’ı ve Kürt ortaklarını durdurmak için başka bir yol yoktu. Saddam’ın her koşulda geri döneceği konusunda anlaşma sağlandıktan sonra harekete geçildi. Saddam İran güçlerinin yollarını kapattı. Saddam’la tekrar çatışma yaşamak istemeyen İran güçleri çekildi ve beraberinde YNK’de geri çekildi. 9 Eylül’de Süleymaniye’de dahil olmak üzere YNK’nin kontrol ettiği tüm bölgeler Peşmerge tarafından alındı.
Süleymaniye’de YNK ve İran’ın ilişkilerini belgeleyen mektup ve yazışmalar ele geçirildi. Bunlar hala arşivlerde durmaktadır. İran, saldırıları kendisinin yaptığı konusundaki eleştirilere karşı açıklama yapmadı fakat daha sonra İran Parlamento Başkanı Ali Ekber Natik “İran devriminin yayılmasını önlemek için bu operasyon yapıldı” diyerek dolaylı olarak Güney üzerindeki işgal siyasetlerini kabul etmiştir. Daha sonraları ise İran konuya ilişkin belgeseller çekmiş ve YNK ile ittifak yaparak İran güçlerine saldırdığını anlatmıştır. Şu linkten ulaşa bilirisiniz: https://www.youtube.com/watch?v=8KuxlOfl_rM
31 Ağustos Hamlesi hem Erbil’i kurtardı hem Doğu Kürdistan adına cevap oldu
Bu hamle ile Güney Kürdistan’da her koşulda at koştura bileceğini düşünen İran durdurulmuştu. Saddam geri dönecekti.
KDP’nin YNK’yi imha etme gibi bir planı yoktu. Eğer istese o zaman bunu yapa bilirdi. KDP sadece YNK’nin hem Güney hem de Doğu Kürdistan mücadelesini arkadan hançerleyen tutumuna cevap vermişti ve görüşmelerin yeniden başlamasını istiyordu.
11 Eylül günü ise bizzat Başkan Barzani sivillerin yerlerini terk etmemesini istedi ve İran’a kaçan herkese geri dönün çağrısı yaptı. Halk geri döndü.
Hewler olayları, bir yandan Doğu Kürdistan halkının mücadelesine yapılan saldırıya bir cevap öte yandan ise Güney Devrimi kazanımlarına yapılan saldırıya bir cevaptı.
27 yıl sonra YNK hala Kürdistan’a Truva Atı içinde Kürdistan’a düşman taşıyor
Ortadoğu gibi güç dengelerinin kırılgan olduğu bir yerde siyaset yapmadan ayakta kalmak imkansızdır. Bu nedenle KDP tarihi olarak büyük bir sorumluluk altına girerek İran saldırısını Saddam’la durdurma kararı almıştır. Bu siyaseten öngörü, diplomatik olarak esnek bir adımdır. 1991 yılındaki Saddam’a karşı yapılan serhildanın bir benzeri 31 Ağustos’ta bu kez İran’a karşı yapılmıştır. 31 Ağustos, ezilmek istenen bir halkın başarı öyküsüdür.
KDP’nin öngörülü yaklaşımı nedeni ile Hewler’in kalıcı bir güç tarafından işgali engellenmiş oldu. Bu olayın üstünden 27 yıl geçti. Fakat hala Hewler ve Kürdistan tıpkı o dönemin oyunları ile yüz yüze.
1996 yılında YNK görünümlü Truva Atının içinden İran askerleri çıkmıştı. Bugün YNK hala truvu atı içinde Kürdistan’a düşman taşıyor.
