Bölüm: Haftanin üç Kürdistan parçası arasındaki köşe taşıdır
Türk devletinin 18 Haziran tarihinde Pençe-Kaplan operasyonu adı ilebaşlattığı Zaxo’ya bağlı Haftanin alanını işgal süreci devam ediyor. Kamuoyu şu ana değin Haftanin operasyonu hakkında sağlıklı bilgiye ulaşmış değil. Çünkü olay hem Türk devletinin hem alanda askeri varlığı bulunan PKK’nin çift taraflı manipülasyonuna maruz kalıyor. Türk Silahlı Kuvvetleri bir kaplan gibi her yere girdiğini iddia ederken PKK ise Türk ordusuna Haftanin’i dar ettiğini iddia ediyor.
Peki, gerçek nedir? Operasyonun amacı nedir, nereye varacak, operasyona karşı Kürtler ne yapmalı.
Kadim tarihten beri Kürtlerin sığındığı Haftanin dağları
Haftanin, Kürdistan’ın tarihi Botan ve Behdinan bölgelerinin kesişme noktasıdır. Kürdistan’da ki önemli iki aşiretin Guli ve Sindilerin yerleştiği bir bölgedir. Ayrıca Haftanin’de Keldani, Asuri ve Süryanilere ait 7 büyük köy bulunmaktadır.
Haftanin tarihte her zaman Kürtlerin sığınağı olan derin vadiler, yüksek dağlar, doğal mağaralar ve onlarca korunaklı yere sahiptir. Bu coğrafyası onu Kürtlerin her zaman sığındığı bir dost yapmıştır. Çok eskide değil 19’uncu yüzyıl ve 20’inci yüzyılda dahi Haftanin devlete isyan edenlerin, sömürgeciliğe isyan edenlerin sığındığı bir yer haline getirdi.
Haftanin toprakları Guli ve Sindilerin yüzyıllardır hakim olduğu bir alan. Fakat her iki aşiret resmi bir konfederasyon olmasa bile çevredeki diğer aşiretler ve beylere de gerektiğinde alanı açtı. Jirkiler, Guyiler, Elkiler ve Şırnaxiler arasında işbirliği hep oldu. Sömürgeciye, baskıya direnen çevre aşiretler Haftanin’e sığındı. Haftanin ile yanyana olan Qılaban (Uludere)’deki Guyiler 1919 yılında İngilizlerin alana girmek istemesine karşı Haftanin’de savaş açtı. Üç rütbeli İngiliz subay ve danışmanının öldürdü. İngilizler sonuç alamadı çekildi.
Azadi hareketinin liderlerinden ihsan Nuri Paşa Beytülşebap’da 4 Mart 1924 tarihinde başlattığı isyan sonrası kuşatmaya alınınca Haftanine geçer. 1925 yılı bahar ayına değin Haftanin’in Keşan bölgesinde kalır arkadaşları ile beraber.
Gıravî aşiret lideri Ebu Bekir Şekir Ağa kendi şaşıkıni ( özel baş bağı) çıkarmak istemez ve 1925 yılında kabul edilen “ Şapka Devrimine” karşı isyan eder. Türk askerleri ile çatışır ve gelip Haftanin’de Keşan vadisine yerleşir birkaç yıl.
Yine talihsiz bir olayla erkenden aramızdan ayrılan Dr. Şıwan da 1971 yılında ilk karargahını Haftanin’de kurar.
Gulilerin, Sindilerin, Jirkilerin, Guyilerin ve başka aşiretlerin sırtını nasıl Haftanine dayadığına dair onlarca örnek vardır. Haftanin Botan ve Hakkâri’nin birbirine bağlandığı bir coğrafyadır. Coğrafik ve kültürel olarak da öyledir. Her şeyden önce bölge insanının belleğinde Haftanin, Qilaban, Şırnak, Beytüşşebap birdir. Sınırlar, devletler bu birliği bozmuş olsa bile Kürtler devletlerin çizdiği sınırları zihninde kabul etmemiştir. Kürtler ülkelerinin ortasında kanayan bir yara gibi duran sınırları kendisi sarmıştır. Kendi içinde ilişkisini hiçbir zaman koparmamıştır. Qılaban’daki bir Guyi için Haftanin evinin arka bahçesidir. Beytüşşebaplı biri için Haftanin komşunun bağı gibidir. Ama bu yara hep kanadı. 2011 yılında Haftanin sınırında Türk uçaklarının vurduğu 34 Kürt genci de aslında bu yaranın kanadığını gösterir. Roboskililer aslında başka bir ülkeden mal getirmiyordu. Kendi köyünün yan tarafından Haftanin’den mal getiriyordu. Yani Haftanin hem kuzey demektir hem de Güney demektir.
“ Dostlarımız yok dağlarımız var” sözünde ismi söylenmemiştir ama Haftanin Kürtlerin her zaman sığındığı bir dostudur. Ve Haftanin bu dostluğu nedeni ile kendi yerel halkı, aşireti, kabileleri dışında kimse tarafından kontrol edilememiştir. Ne İngilizler, ne Türkler, ne Saddam ne de başka bir güç giremedi Haftanine. 1990’larda Türk ordusu sınırı biraz aşsa da ilk kez 2018 yılından sonra Haftanin yüksekliklerine ve derin vadilerine girmeyi başardı.
Haftanini bu kadar önemli yapan özelliği neydi. Neden şimdi Kürdistan’ın gündeminde?
Haftanin dağları nerelere yol verir?
Haftanin Kürdistan jeopolitik açıdan kilit bir noktadır. Güney, Rojava ve Kuzey Kürdistan parçalarının koridorlarının kesiştiği bir noktadır
Kuzeyde Şırnak, Silopi, Uludere (Qulaban) şehirlerini doğru ilerleyen dağlar Haftaninden geçer. Cudi dağı, Tanine, Gera Barana, Kelha Meme ve Besta dağlarına kadar ilerler.
Güney Kürdistan’da ise Haftanin Kelha Kumri ve Metina dağları ile komşu bir alandır. Bu dağlar takip edilerek Doğuda İskender’in geçemediği Zagros dağları ile birleşir. Daha güneyinde ise Gare ve Ezidilerin kutsal mekanı Laleş, Xêrê, Akre ve Maglube Şexan üzeri Musul ve Hewler kapılarına dayanmaktadır.
Haftanin’in karşı yakası olan Çiyaye Sipî ve Çiyaye Bêxêr üzerinden ise Rojava’nın Derik şehrine bağlı Karaçox ve daha Güneyden Şengal’e kadar açılıyor.
Yani Haftanini çok kimsenin sözünü etmediği ama önemli bir özelliği Kerkük Musul’a kadar uzanan dağ bloğunun da bir parçası olması. Haftanin Ninova Ovasının yani Musul’un balkonu gibidir. Bu da şu anlama geliyor Haftanin dağlarından Kerkük petrol kuyularına kadar ilerlemek mümkün.
Bu Haftanin dağlarından Şengal’de ki Sincar dağına kadar açılan bir yol hattı olduğu anlamına da geliyor. Zaxo ve Sincar dağları arasındaki Ordan da Til Afere kadar uzanıyor bu yol hattı. Bu arada Sincar dağlarının hem Türklerin tarihi hak iddia ettikleri bir yer olduğunu hem de hala açığa çıkarılmamış gaz yataklarına sahip bir yer olduğunu hatırlatmakta fayda var.
Elbette ki Haftanin bununla da kalmıyor ayrıca Rojava Kürdistan’ına da bir kanat açılıyor Haftanin dağlarından. Çiyaye Spi üzeri Rojava’nın staretjik önemdeki Derik-Rimelan petrol bölgesine de ulaşıla biliyor.
Bu Haftanin üzerinden Rojava Kürdistanı ile Güney Kürdistan arasında ki hattında kesile bileceği anlamına gelir. Ayrıca Derik yakınlarındaki Endiwer – Mozelan köylerindan ince bir hattı işgal ederek Türkiye’nin 2017’den beri hazırlık yaptığı Ovaköy sınır kapısında Til Afer üzeri açıla bilir. Ovaköy sınır kapısı zaten Güney Kürdistan bölgesel yönetimini bypass etmek için amaçlanan bir sınır kapısıdır. Ayrıca adına kaçakçılık denen ama aslında Kürtler arası yaygın mikro ekonomik ilişki biçiminin yok edilmesi anlamına da geliyor. Yani Kürtler arası ekonomik önemli bir bağın kopartılması anlamına da geliyor.
Kısa kısa özet geçtiğimiz bu Haftanin coğrafyasının önemi bize şunu gösterir: Haftanin operasyonu jeopolitik, jeostratejik ve jeoekonomik açılardan anlamlarla yüklü bir operasyondur. Üç parça Kürdistan yani Bakur, Başur ve Rojava arasındaki önemli bir geçiş hattıdır. Fakat siyasal olarak Haftanin operasyonu Güney Kürdistan bölgesel yönetimine yönelik bir operasyondur. Çünkü Kürdistan Bölgesel Yönetimi 20 yüzyıl boyunca yok sayılmış, katledilmiş, inkar edilmiş bir halkın 21. Yüzyıla tutunduğu tek daldır. .
