Dil, yalnızca bir iletişim aracı olmanın ötesinde, bir toplumun kültürel kimliğini, tarihini ve dünya görüşünü yansıtan en önemli unsurlardan biridir. Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesinin İranî diller grubuna ait olup, binlerce yıllık bir geçmişe sahiptir (Haig & Matras, 2002). Ancak Kürtçenin Türkiye’deki statüsü, tarihsel olarak baskılarla şekillenmiş ve bu dilin kamusal alanda kullanımı uzun süre engellenmiştir.
Bu çalışmada, Kürtçenin dilbilimsel zenginliği, anadilinde eğitimin önemi ve Türkiye’deki yasakların kolonyal politikalarla benzerliği bilimsel veriler ışığında değerlendirilecektir.
1. Kürtçenin Dilsel Zenginliği
Kürtçe, lehçeleri ve tarihi gelişimi açısından oldukça zengin bir dildir. Dilbilimsel olarak üç ana lehçeye ayrılır
- Kurmancî: Türkiye, Suriye, Irak ve İran’da yaygın olarak konuşulan en büyük lehçedir.
- Sorani: Irak Kürdistanı ve İran’da yaygın olup, resmi yazı dili olarak kabul edilmiştir
- Zazakî (Dimilkî): Türkiye’de Tunceli, Bingöl, Elazığ ve Diyarbakır gibi bölgelerde konuşulur.
Kürtçenin fonetik ve morfolojik yapısı, onu diğer dillerden ayıran belirgin özelliklere sahiptir. Örneğin, Kürtçe ergatif bir dildir ve geniş bir fiil çekim sistemi içerir (Thackston, 2006). Ayrıca, Kürtçenin söz varlığı, tarih boyunca farklı kültürlerden etkilense de, özgün yapısını korumuştur (Matras, 2010). Ancak, Türkiye’de resmi dil politikaları nedeniyle Kürtçenin gelişimi engellenmiş, dilin akademik ve yazılı kullanımı kısıtlanmıştır.
2. Anadilde Eğitimin Önemi
Anadilinde eğitim, bireyin bilişsel ve akademik gelişimi açısından büyük önem taşır. UNESCO’nun yaptığı araştırmalar, anadilinde eğitim alan öğrencilerin akademik başarılarının daha yüksek olduğunu ve eğitim sürecinde daha aktif rol aldıklarını göstermektedir (UNESCO, 2003). Kürtçenin eğitim dili olarak kullanılmaması, Kürt çocuklarının eğitimde geri kalmasına ve dil kaybı riskinin artmasına neden olmaktadır (Skutnabb-Kangas, 2000).
Türkiye’de, Osmanlı döneminde Kürtçe eğitime kısmen izin verilmiş olsa da, Cumhuriyet döneminde tamamen yasaklanmıştır. 1982 Anayasası’nın 42. maddesi, Türkçeden başka dillerde eğitim verilmesini yasaklamış ve bu durum Kürtçenin kurumsal olarak gelişmesini engellemiştir.
3.Türkiye’de Kürtçeye Yönelik Yasaklar ve Kolonyal Dil Politikaları
Kürtçeye yönelik yasaklar, klasik kolonyal dil politikalarıyla büyük benzerlik taşımaktadır. Kolonyalizm döneminde, sömürgeci güçler, yerel dilleri yasaklayarak halkları kültürel olarak asimile etmeyi amaçlamışlardır (Phillipson, 1992). Benzer şekilde, Türkiye’de de Kürtçeye yönelik yasaklar, Kürt kimliğini ortadan kaldırmayı hedefleyen bir ulus-devlet projesinin parçası olmuştur.
3.1. Ulus-Devlet ve Asimilasyon Politikaları
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sürecinde, Osmanlı’nın çok kültürlü yapısı reddedilmiş ve homojen bir Türk ulusu inşa edilmek istenmiştir. Bu süreçte, Kürtçe konuşmak yasaklanmış, Kürtçe isimler değiştirilmiş ve kamu alanlarında Kürtçeye yönelik baskılar artırılmıştır (Zeydanlıoğlu, 2012).
3.2. Güvenlik ve Terör Gerekçeleri
Türkiye’de Kürt kimliği genellikle güvenlik perspektifiyle ele alınmış ve Kürtçenin kamusal alanda kullanımı terörle ilişkilendirilmiştir. 1980 askeri darbesinden sonra Kürtçe konuşmak yasaklanmış ve “bilinmeyen bir dil” olarak tanımlanmıştır (Öpengin, 2012).
3.3. Kolonyalizm ile Karşılaştırm
Sömürgeci devletler, yerel dilleri yasaklayarak kültürel asimilasyonu sağlamaya çalışmıştır. Örneğin, Fransız sömürge yönetimi Cezayir’de Arapça ve Berbericeyi yasaklayarak Fransızcayı zorunlu hale getirmiştir (Grandguillaume, 2004). Türkiye’de de benzer şekilde Kürtçenin yasaklanması, bir iç kolonyalizm politikası olarak değerlendirilebilir.
- Sonuç ve Öneriler
Kürtçeye yönelik yasaklar, Türkiye’de hem bireysel hakları ihlal eden hem de toplumsal barışa zarar veren bir politika olmuştur. Kürtçenin dilsel zenginliği göz önünde bulundurularak, bu dilin eğitim dili olarak kabul edilmesi, kültürel çeşitliliğin korunmasına katkı sağlayacaktır. Kolonyal dönemde uygulanan dil yasakları gibi Kürtçeye yönelik baskılar da uzun vadede toplumsal huzursuzluğu artırmaktadır. Bu nedenle, Türkiye’de Kürtçenin eğitim dili olarak kabul edilmesi, demokratikleşme sürecine önemli bir katkı sağlayacaktır.
Kaynakça
Grandguillaume, G. (2004). Language and National Identity in Algeria. Oxford University Press.
Haig, G., & Matras, Y. (2002). Kurdish Linguistics: A Brief Overview. Routledge.
Matras, Y. (2010). Kurdish and Other Languages of Northern Iraq. Cambridge University Press.
Öpengin, E. (2012). The Sociolinguistics of Kurdish in Turkey: Language Maintenance and Shift under Pressure. International Journal of the Sociology of Language.
Phillipson, R. (1992). Linguistic Imperialism. Oxford University Press.
Skutnabb-Kangas, T. (2000). Linguistic Genocide in Education – Or Worldwide Diversity and Human Rights? Routledge.
Thackston, W. M. (2006). Kurmanji Kurdish: A Reference Grammar with Selected Readings. Harvard University Press.
UNESCO. (2003). Education in a Multilingual World.
Zeydanlıoğlu, W. (2012). Turkey’s Kurdish Language Policy in the Light of Linguistic Human Rights.
