Kürt toplumsal yapısında saç, sadece kişisel bakım veya estetik bir unsur değil, aynı zamanda kimliksel ve kültürel bir göstergedir. Özellikle 20. yüzyılın ortalarına kadar Kürt gençleri arasında yaygın olan belirli saç tıraşı biçimleri, erkeklik, olgunluk ve toplumsal aidiyetin dışa vurumuydu. “Temûrî”, “Bijî”, “Gulalî” ya da “Cuncik” olarak adlandırılan bu saç tarzları, başın yan ve arka kısımlarının kazıtıldığı, alnın üst tarafında ise saçın uzatılarak şekillendirildiği belirgin bir modeldi. Bu tarz, taşıyıcısına hem estetik bir farklılık hem de toplumsal bir duruş kazandırmaktaydı.
Bu tıraş şekli, bireyin yaşadığı topluluk içerisinde cesaret, özgüven ve erkeklik gibi değerlerle özdeşleştirilirdi. Özellikle dağlık ve yarı-göçebe Kürt topluluklarında bu tarz, gençliğe geçişin ve sosyal kabulün bir göstergesi olarak kabul görmekteydi. Görsel bir unsur olan saç üzerinden kurulan bu sembolizm, topluluğun erkek bireylerinden beklentilerini ve estetik normlarını da ortaya koyar nitelikteydi.
Êzidî Kürt topluluklarında ise bu model, ensede bırakılan uzun saçın örülmesiyle farklılaşmaktaydı. Saç örgüsü, Êzidî geleneğinde hem dini bir ritüelin hem de mezhepsel aidiyetin işaretiydi. Bu varyasyon, etnik ve mezhepsel farklılıkların beden üzerinden nasıl temsil edildiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.
Kürt gençlerinin söz konusu saç tarzı, zamanla modernleşme ve kentleşmenin etkisiyle geri plana itilmiş olsa da, günümüz moda anlayışında benzer örneklerin farklı adlarla yeniden karşımıza çıktığı görülmektedir. Alnın üst kısmında uzun bırakılan, yanları kazıtılmış saç modelleri bugün “fade”, “undercut” gibi isimlerle anılsa da, bu biçimlerin geleneksel örneklerle olan benzerliği dikkat çekicidir. Bu durum, kültürel hafızanın farkında olunmadan bile güncel estetik pratiklere yansıdığını gösterir.
Antropolojik olarak bakıldığında, saç modelleri birçok toplumda sosyal rollerin, geçiş ritüellerinin ve aidiyet biçimlerinin ifadesi olmuştur. Japon samuraylarında görülen chonmage saç biçimi, sadece savaşçılığın değil aynı zamanda toplumsal konumun da sembolüydü. Benzer şekilde Afrika’nın bazı etnik topluluklarında saç örme, boyama ya da kazıma pratikleri, kişinin yaşı, sosyal statüsü ya da törensel geçiş dönemleriyle ilişkilendirilmiştir. Kürtlerin geleneksel saç tıraşı da bu çerçevede düşünüldüğünde, kültürel ve tarihsel bir simge olarak değer kazanır.
Görsel kültürün, birey üzerinden topluluk aidiyetini yansıtma biçimlerinden biri olan saç, Kürt gençlerinin kendi aralarındaki görünürlük rekabetinde ve etnik aidiyetin güçlendirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Bugün bu tarzlar bireysel birer seçim olarak görülse de, kökenlerinde kolektif hafızayı ve kültürel sürekliliği barındırmaktadır.
Kaynakça
Kreyenbroek, P. G. (1995). Yezidilik – Arka Planı, Uygulamaları ve Metinsel Geleneği. Brill Yayınları.
Goffman, E. (1959). Gündelik Hayatta Benliğin Sunumu. Ankara: Heretik Yayıncılık.
Leach, E. (1958). Büyülü Saç. Kraliyet Antropoloji Enstitüsü Dergisi, 88(2), 147–164.
Hannerz, U. (1992). Kültürel Karmaşıklık: Anlamın Sosyal Organizasyonu Üzerine Çalışmalar. İstanbul: Metis Yayınları.
Turner, V. (1967). Sembollerin Ormanı: Ndembu Ritüellerinin Bazı Yönleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Deloria, V. (2006). Eskiden Yaşadığımız Dünya. Fulcrum Publishing.
Gilroy, P. (1993). Siyah Atlantik: Modernite ve Çifte Bilinç. İstanbul: İletişim Yayınları.
